Kıbrıs ekonomisi, 2024 yılında küresel jeopolitik gerilimler ve iç zorluklara rağmen güçlü bir direnç sergileyerek önemli kazanımlar elde etti. Yüzde 3,7 olarak hesaplanan büyüme oranıyla dikkat çeken Kıbrıs, ekonomik performansında esneklik ve dinamizmi kanıtladı. Bu büyümede, iç talebin canlanması ve istikrarlı iş gücü piyasası kilit rol oynadı.
Turizm, inşaat, toptan ve perakende ticaret sektörleri, artan yatırım faaliyetlerinden faydalanarak ekonomik aktiviteye önemli ölçüde katkıda bulundu. İşsizliğin yaklaşık yüzde 5 seviyesinde seyretmesi, tam istihdama yakın bir tablo çizdi. Enflasyonun 2023’teki yüzde 3,9 seviyesinden 2024’te yüzde 2,2 civarına düşmesi, yılın kayda değer başarıları arasında yer aldı.
Kıbrıs, 2024’ün üçüncü çeyreğinde 867,5 milyon avro tutarında güçlü bir malî fazla verdi. Kamu borcu, 2026 yılına kadar Gayrisafi Yurt içi Hasıla’nın (GSYİH) yüzde 56,7’sine düşürülme hedefiyle kademeli olarak azaltıldı. Ancak, Kıbrıs’ın yakın çevresindeki jeopolitik gelişmelerin yarattığı artan ekonomik risklere karşı dikkatli olunması gerektiği de vurgulandı. Ayrıca, geçmişten gelen takipteki krediler (NPL), yüksek kamu maaşları, yarı kamu kuruluşları ve yerel yönetimlerin emeklilik fonlarındaki açıklar, devlet garantilerinin devreye girmesi ve olası mahkeme kararlarından doğabilecek tazminatlar gibi iç risklerin de göz ardı edilmemesi gerektiği belirtildi.
Ekonomik büyümenin yanı sıra, hükûmetin özellikle hassas gruplara yönelik destek talepleri de yükseldi. Hükûmet, enerji maliyetlerini düşürme, uygun fiyatlı konut imkânları sağlama ve temel ihtiyaç ürünlerinde katma değer vergisini (KDV) sıfırlama gibi çeşitli önlemler aldı.
Dinamik bir başlangıç ve enflasyonda düşüş
Kıbrıs ekonomisi, 2024’e jeopolitik belirsizliklerin etkisiyle başladı. Hamas’ın 2023 Ekim’indeki İsrail saldırısı, petrol fiyatlarının yükselerek enflasyonist baskıları yeniden canlandıracağı endişesini tetikledi. Bu ortamda, Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve diğer merkez bankalarının faiz indirimlerine ne zaman başlayacağına dair belirsizlik sürerken, Kıbrıs ekonomisi 2023’te kaydettiği düşüş trendini sürdürerek enflasyonu yüzde 7,1’den yüzde 3,5’e indirdi. 2023’te GSYİH sabit fiyatlarla yüzde 2,6 oranında büyüyerek, 2024’te hem enflasyonu düşürme hem de yüksek büyüme oranlarını devam ettirme yolunda sağlam bir temel oluşturdu.
Belirsizliklere rağmen, Kıbrıs ekonomisi 2024’ün ilk aylarında enflasyonist baskıları azaltmaya devam etti. Ocak ve şubat aylarında enflasyon sırasıyla yüzde 1,7 ve 1,8’e geriledi. Aynı dönemde, 2023’ün aynı çeyreğine kıyasla yüzde 3,6’lık bir büyüme oranı kaydedildi. Bu büyümede, hanehalkının harcanabilir gelirindeki artış ve iş gücü piyasasının dirençli yapısı etkili oldu. Enflasyondaki düşüşte, ECB’nin yüksek faiz politikası yanı sıra, temel gıda ürünlerinde sıfır KDV uygulaması, 11 belirli ürün kategorisinde KDV sübvansiyonu, benzin ve motorinde litre başına 8,3 sent ve ısınma petrolünde 6,3 sent vergi indirimi de önemli rol oynadı. Bu önlemler sayesinde Mart 2024’te enflasyon yüzde 1,2’ye gerileyerek son üç yılın en düşük seviyesine ulaştı. Ancak, petrol fiyatlarının 80 doların üzerine çıkmasıyla mayıs ayında enflasyon tekrar yükselerek yüzde 2,7’ye ulaştı. Temmuz ayındaki hafif bir artışın ardından, enflasyon düşüşe geçerek kasım ayında yüzde 1,46 olarak gerçekleşti.
Hazine fazlası ve yatırımcı güveni
Hazine fazlası ve GSYİH büyüme oranlarının beklentileri aşması, Kıbrıs ekonomisi için umut verici sinyallerdi. Haziran ayında açıklanan verilere göre, kamu gelirleri giderlerden daha hızlı artarak ilk çeyrekte yaklaşık 600 milyon avroluk bir fazla sağlandı. Kıbrıs Merkez Bankası da 2024 GSYİH büyüme tahminini yüzde 2,8’den yüzde 3’e yükseltti. Yatırımcıların güvenini gösteren bir başka gelişme ise Kıbrıs Hükûmetinin haziran ayında ihraç ettiği 1 milyar avroluk 7 yıllık tahvile 9,6 milyar avro talep gelmesi oldu.
Larnaka Limanı ve Marina Projesi iptali
Mayıs sonunda, Kıbrıs Hükûmeti, 1,2 milyar avro bütçeli Larnaka limanı ve marina yenileme projesi için Kition Ocean Holdings ile yapılan sözleşmeyi iptal etti. Konsorsiyumun 4,2 milyon avro tutarındaki teminat mektubunu yenilememesi bu karara neden oldu. Hükûmet, liman ve marinanın yönetimi, işletilmesi ve bakımının beş yıllık bir süre için özel yöneticilere devredileceğini ve bu süre zarfında herhangi bir geliştirme projesi şartının olmayacağını duyurdu.
Enerji sektöründeki önemli gelişmeler
2024, enerji sektöründe önemli gelişmeler ve zorluklara sahne oldu. Vasilikos’ta kurulması planlanan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) alım terminali projesinin sözleşmesi iptal edildi. Çinli konsorsiyum CMC, 200 milyon avro ek tazminat talebinde bulunurken, Londra Tahkim Mahkemesi’nde 69 milyon avro değerindeki teminat mektupları konusundaki karar bekleniyor. Ancak hükûmet, aralık ayında Şangay’dan yola çıkan “Prometheus” yüzer ünitesinin teslimatı için bir anlaşmaya vardı. Kıbrıs-Girit elektrik bağlantı projesi, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin katılım şekli ve payı konusundaki görüşmelerin ardından ilerleme kaydetti.
Temmuz ayında fizibilite çalışması tamamlandı ve 2025-2029 dönemi için emisyon ticareti sistemi üzerinden projeye 125 milyon avro destek sağlanacağı açıklandı. Doğalgaz arama çalışmalarında ise, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Chevron, “Afrodit” sahasının geliştirilmesi konusunda ortak bir çözüm bulmaya çalışıyor. İtalyan ENI’nin Kıbrıs’ın münhasır ekonomik bölgesinde yer alan 6 numaralı bloktaki “Cronos 2” kuyusunda yaptığı sondaj başarılı oldu. ExxonMobil’in 2025 Ocak ayında başlayacak sondaj programına ilişkin beklentiler yüksek.
Sağlam bankacılık sektörü ve turizmde rekorlar
Bankacılık sektörü, Avrupa Merkez Bankasının (AMB, ECB) faiz artırımı politikası sayesinde istikrarını korudu ve güçlendi. Temel bankacılık kuruluşları önemli kâr ve yüksek sermaye elde etti. Ancak bu durum, Kıbrıs ekonomisine ve topluma daha fazla destek sağlanması gerektiği tartışmalarını da beraberinde getirdi. Kıbrıs Merkez Bankası Başkanlığı’na Christodoulos Patsalides’in atanması da önemli bir gelişme oldu.
Kıbrıs turizmi de 2024’te önemli bir yıl geçirdi. Ocak-Kasım 2024 döneminde turist gelişleri yüzde 5 artarak 3,91 milyon kişiye ulaştı. Turizm gelirleri ve özellikle yaz aylarındaki ziyaretçi sayısı rekor seviyelere ulaştı.
Önemli derecelendirme artışları
2024 boyunca kredi derecelendirme kuruluşları ve uluslararası kuruluşlar, Kıbrıs ekonomisi için olumlu değerlendirmelerde bulundu. Kıbrıs ekonomisi, 13 yıl sonra önemli derecelendirme kuruluşları tarafından A seviyesine yükseltildi. Uluslararası Para Fonu (IMF), Kıbrıs’ın kamu borcunun Maastricht Anlaşması’nda belirtilen yüzde 60 sınırına daha erken ulaşacağını belirtti. Moody’s, Fitch ve S&P gibi önemli kredi derecelendirme kuruluşları, Kıbrıs ekonomisinin görünümünü olumlu olarak değerlendirdi. Fitch Ratings ve S&P Global Ratings, aralık ayında Kıbrıs’ın kredi notunu “A-” seviyesine yükseltti.
İş piyasasında gelişmeler ve zorluklar
Çalışma hayatında olumlu gelişmeler yaşanırken, bazı sektörlerde zorluklar da görüldü. İşsizlik, son 15 yılın en düşük seviyesine geriledi. Hükûmet ile sendika temsilcilerinin, kamu ve yarı kamu sektörlerindeki çalışanların maaşlarına yüzde 1,5 oranında zam yapılması konusunda anlaşması önemli bir gelişme oldu. Ancak otelcilik, hazır beton ve hükûmet doktorları sektörlerinde yoğun grevler de yaşandı. (KHA)
